Hér getur að líta lokakafla bókarinnar

Færist ró yfir sviðið?

Útför dr. Gunnars Thoroddsens var gerð frá Dómkirkjunni í Reykjavík föstudaginn 30. september 1983. Athöfnin fór fram á vegum ríkisins og var henni útvarpað. Séra Þórir Stephensen dómkirkjuprestur jarðsöng. Dómkórinn söng og hljóðfæraleikurvar í höndum Marteins H. Friðrikssonar dómorganista, Þorvaldar Steingrímssonar fiðluleikara og Gunnars Kvarans sellóleikara. Minnisblað Gunnars Thoroddsens um tilhögun útfararinnar fannst ekki fyrr en síðar. Í flestu var hún þó í samræmi við óskir hans. Reyndar var fyrst leikið á orgel og selló lag hans sjálfs, „Melankólí“.

Gunnar Thoroddsen var jarðsettur í Gufuneskirkjugarði. Fjölmargir minntust hans með hlýju og virðingu. „Dr. Gunnar Thoroddsen var mikið prúðmenni í allri framgöngu,“ sagði forseti Íslands, Vigdís Finnbogadóttir. „Um hann lék oft gustur eins og vill vera um menn sem hafa ákveðnar skoðanir og fylgja þeim fast eftir,“ sagði Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra.[1] „Ég undraðist það og undrast enn að slíkur maður skuli ekki hafa verið settur á fremsta bekk í sínum eigin stjórnmálaflokki,“ sagði Svavar Gestsson, formaður Alþýðubandalagsins. Geir Hallgrímsson, utanríkisráðherra og formaður Sjálfstæðisflokksins, komst svo að orði: „Því er jafnan svo farið um alla menn, sem hefjast til jafnmikillar mannvirðingar og ábyrgðar og Gunnar Thoroddsen gerði, að skoðanir eru skiptar um þá og menn ekki ávallt á einu máli um orð þeirra og gerðir. En enginn dregur það í efa að við fráfall Gunnars Thoroddsens hverfur einn af svipmestu einstaklingum síðustu áratuga af sviði íslenskra stjórnmála.“[2]

***

Í þessari bók hefur viðburðarík ævi verið rakin. Drengurinn Gunnar var námfús og gáfaður enda stóðu sterkir stofnar að honum og hann naut ástríkis og aga í æsku. Feimni háði honum en þegar hann vann bug á henni í menntaskóla steig fram á sjónarsviðið efnilegur piltur, fullur metnaðar til að láta gott af sér leiða fyrir land og þjóð. Hann fann síðan að draumar rættust einn af öðrum; frami og árangur í stjórnmálum og fræðum, hamingja í einkalífi. Á miðjum aldri skiptust á skin og skúrir. Í forsetakjöri árið 1952 reyndust fjölskyldubönd sterkari en flokksbönd. Með sanngirni er vart hægt að halda því fram að Gunnari hafi borið að lúta kröfum flokksforystunnar. Æ síðan átti hann hins vegar undir högg að sækja í Sjálfstæðisflokknum þótt hann ætti þar sveit harðra stuðningsmanna.

Vilji Gunnars stóð til æðstu metorða. Ósigurinn mikli árið 1968 máðist aldrei úr minni hans. Við fráfall Bjarna Benediktssonar tveimur árum síðar fannst Gunnari liggja beint við að hann veldist til forystustarfa fyrir flokk sinn. Fjölmargir voru sama sinnis, aðrir ekki. Hörð barátta tók við og ýmsum vopnum var beitt, bæði í herbúðum Gunnars og andstæðinga hans. Orð og hugtök úr hernaði eiga vel við þegar þeim átökum er lýst.

Andstæðingar Gunnars Thoroddsens vændu hann lengi um að ala á sundrungu innan Sjálfstæðisflokksins. Þegar hann myndaði stjórn sína árið 1980 sögðu þeir að „svikin“ og metorðagirndin hefði keyrt um þverbak. Sú söguskoðun stenst þó ekki að vanda Sjálfstæðisflokksins um margra ára skeið megi rekja til bresta í fari hans. Ástæðurnar má frekar finna í breytingum sem ollu því að fámenn forystusveit gat ekki ráðið hinum stóra flokki á sama hátt og áður tíðkaðist. Opin prófkjör komu til sögunnar, sjálfstæðismenn kröfðust minni miðstýringar og bylting varð í fjölmiðlun. Afdrifarík mistök voru líka gerð án þess að Gunnar Thoroddsen hefði nokkuð um það að segja, ekki síst sólstöðusamningar árið 1977 og fálmkennt undanhald frá þeim; leiftursókn gegn verðbólgu og óraunsæjar hugmyndur um þjóðstjórn í stjórnarmyndunarviðræðum eftir kosningar árið 1979. Þannig hvatti veik forysta Sjálfstæðisflokksins Gunnar til dáða þegar hann braust á ný til valda í flokknum. Jóhann Hafstein og Geir Hallgrímsson voru ekki nógu sterkir leiðtogar. Jóhann ætlaði sér aldrei að sitja á formannsstóli og þótt Geir hafi haft margt til brunns að bera átti hann ekki í nægum mæli þann baráttuanda, dirfsku og kjörþokka sem forystumaður í stærsta stjórnmálaflokki landsins þurfti að búa yfir.[3]

Árið 1980 rættist lífsdraumur Gunnars Thoroddsens. Ríkisstjórn hans mistókst hins vegar að ná tökum á efnahagsmálum. Verðbólga geisaði og mældist yfir  100% um skamma hríð. Engu að síður er ósanngjarnt að bendla stjórn Gunnars eina við verðbólgufárið sem var landlægt á þessum árum. Stjórnmálamenn og leiðtogar launþegasamtaka höfðu lengi slegið á frest að grípa til nauðsynlegra ráðstafana til að takast á við þann vanda. Í raun má segja að hin illvíga víxlverkun hækkandi launa og verðlags hafi fyrst þurft að leiða til mikilla vandræða áður en valdhafar treystu sér til að taka á henni fyrir alvöru.

Þá hafa stuðningsmenn stjórnarinnar haldið því fram að hún hafi látið gott af sér leiða í ýmsum efnum. Snemma í september 1983, um hálfum mánuði áður en Gunnar Thoroddsen lést, skrifaði framsóknarmaðurinn Ingvar Gíslason honum stutt bréf. Ingvar, sem verið hafði menntamálaráðherra í stjórn Gunnars, vakti máls á því að bók yrði rituð um afrek hennar sem hefðu verið umtalsverð.[4] Árið 1996 var Svavar Gestsson sama sinnis og taldi miður að verk ríkisstjórnar Gunnars Thoroddsens hyrfu í skuggann af hinni miklu verðbólgu sem setti mark á valdaskeið hennar: „Eiginlega öll félagsmálalöggjöf Íslands í dag varð til í tíð þeirrar stjórnar: Málefni fatlaðra. Málefni aldraðra. Fæðingarorlof. Lög um starfskjör launafólks. Lög um lífeyrissjóð sjómanna.“[5]Einnig má minnast stjórnarskrárfrumvarps Gunnars Thoroddsens, viðamestu tilraunar til að endurskoða stjórnarskrána sem þá hafði farið fram. Þar var vakið máls á breytingum sem síðar urðu að veruleika: skipan Alþingis í eina málstofu, stofnun umboðsmanns Alþingis og ítarleg mannréttindaákvæði.

Að sama skapi vörðu gamlir Gunnarsmenn orðstír síns manns. Sunnudaginn 29. desember 1985, þegar 75 ár voru liðin frá fæðingu Gunnars Thoroddsens, stofnuðu hjónin Valgarð og Benta Briem minningarsjóð í nafni hans. Styrkjum hefur verið úthlutað til einstaklinga og félaga á sviði mannúðarmála, heilbrigðismála og menningarmála. Árið 1986 birtist í tímaritinu Andvara grein um Gunnar þar sem höfundurinn, Gunnar G. Schram, sá söguhetjuna í miklum ljóma.[6] Og árið 2004 skrifaði Jón Ormur Halldórsson ágrip af ævi Gunnars Thoroddsens í bók um ráðherra Íslands og forsætisráðherra sem þá kom út. Kaflahöfundum var uppálagt að fjalla meðal annars um hugsjónir viðkomandi ráðherra og pólitíska arfleifð.[7] Síðustu æviár Gunnars hafði Jón Ormur verið honum handgenginn. Þeir ræddust við nær dag hvern og oft bar fyrri tíð á góma. Lýsingu sína á hugsjónum Gunnars Thoroddsens byggði Jón Ormur á þessum kynnum:

Í stjórnmálum var Gunnari oft lýst sem manni gagnsemishyggju og raunsæis og manni sem stundaði stjórnmálin sem list hins mögulega. Þetta voru ríkir þættir í fari Gunnars sem stjórnmálamanns og augljós einkenni á framgöngu hans í embætti forsætisráðherra. Gunnar var hins vegar einnig maður mikilla og einlægra hugsjóna sem breyttust lítið á löngum ferli hans í stjórnmálum.

Þetta voru hugsjónir sem stundum hafa beint mönnum í hinar ólíkustu áttir í þjóðmálabaráttu en í huga Gunnars runnu þær saman í eina órofna heild. Ein, og sú dýrasta að sögn Gunnars, var hugsjón um frelsi mannsins, önnur um réttarríki til varnar frelsi og reisn einstaklingsins, sú þriðja um frjálst og sjálfstætt Ísland og sú fjórða um ábyrgð þeirra sem nokkurrar gæfu njóta í lífinu gagnvart þeim sem lífið leikur harðar. Skoðun Gunnars á frelsinu einkenndist annars vegar af sterkri virðingu fyrir rétti einstaklingsins til að móta skoðanir sínar og eigið líf og hins vegar af þeirri trú að frelsi grundvallast ekki aðeins á rétti hvers manns til að lifa í friði fyrir afskiptum heldur ekki síður á möguleikum mannsins til að njóta frelsisins. Þetta kallaði stundum, að mati Gunnars, á annað en fáskipti samfélagsins.

Með þetta að leiðarljósi var lagður grunnur að pólitískum skoðunum sem einkenndust af frjálslyndi, virðingu fyrir einstaklingsfrelsi og tilfinningu um félagslega ábyrgð í bland við íhaldssama tilfinningu fyrir ábyrgð hvers manns gagnvart samfélagi sínu og menningu. Þetta voru hugsjónir Gunnars sem ríflega tvítugs alþingismanns og hugsjónir hans hálfri öld seinna sem forsætisráðherra á áttræðisaldri.[8]

Við höfum séð hvernig hugur Gunnars mótaðist frá unga aldri. Í menntaskóla skrifaði hann um nauðsyn þess að einstaklingar fengju að ráða eigin högum og á námsárum í Berlín hneykslaðist hann á því hvernig nasistar hunsuðu reglur réttarríkisins. Síðar á ævinni talaði hann um „frelsi með skipulagi“ og þegar hann var orðinn forsætisráðherra kvaðst hann telja að stefna sín í stjórnmálum hefði verið „eins konar sambland af skoðunum“ frænda sinna tveggja, Skúla Thoroddsens og Hannesar Hafsteins.[9] Þannig hefðu náð saman annars vegar róttækni Skúla og barátta fyrir bættum kjörum þeirra sem minna máttu sín, og hins vegar viðleitni hins ráðsetta Hannesar til að miðla málum og sæta lagi. Loks má nefna síðustu orð Gunnars á opinberum vettvangi, að hið „mannlega sjónarmið“ fengi að njóta sín í þjóðfélagsmálum.

Gagnsemishyggja eða raunsæi Gunnars Thoroddsens birtist í ýmsum myndum. Hann bjó sig á alla lund undir að ná árangri í stjórnmálum. Hann varð einn mesti ræðumaður síns tíma, sannfærandi í öllum málflutningi og sannkallað prúðmenni á vettvangi stjórnmálanna. En Gunnar sýndi líka hörku þegar svo bar undir. Og hvort sem hann var alþingismaður, borgarstjóri eða ráðherra var beinlínis til þess ætlast að hann hyglaði flokksbræðrum og öðrum sem leituðu á náðir hans eins og verða vildi. Beiðnir um fyrirgreiðslu, sem Gunnari bárust og hér hafa verið birtar, segja þó meira um þjóðfélagið og „kerfið“ sem hann lifði og hrærðist í en hann sjálfan. Um það hafa verið kveðnir upp harðir dómar, einkum eftir bankahrunið mikla árið 2008.[10]

Gunnar Thoroddsen þekkti gangverk stjórnkerfisins og vissi að landsmálabaráttan gat verið óvægin – það hafði hann ekki síst fundið í forsetakjörinu 1968. Engu að síður trúði hann yfirleitt á hið góða í mönnum. „Miklir listrænir hæfileikar Gunnars,“ skrifaði Jón Ormur Halldórsson, „og víðtæk þekking hans á tungu, bókmenntum, sögu og listum þjóðarinnar var ekki aðeins hluti af stórri persónu hans heldur var þessi þekking og áhugi honum ákveðinn sjónarhóll á íslensk stjórnmál. Þaðan sá hann yfir víðara svið og lengri tíma en títt var um aðra menn.“[11]

Þetta eru orð aðdáanda. Eftir andlát Gunnars hafa margir þeirra sjálfstæðismanna, sem voru honum mótdrægir í stjórnmálabaráttunni, haldið fast við þá skoðun að Gunnar Thoroddsen hafi verið valdagírugur eiginhagsmunaseggur. Hans skyldi minnst sem „trúvillingsins“, sjálfstæðismannsins sem „sveik“ leiðtoga sína. Barátta minninganna hélt því áfram og þess sáust merki víða, einkum þó í Morgunblaðinu. Afstaða blaðsins var skýr: Frá því að Gunnar Thoroddsen sneri á ný til leiks í íslensk stjórnmál árið 1970 hefði hann reynst friðarspillir innan Sjálfstæðisflokksins og verst hefði framganga hans verið við stjórnarmyndunina 1980; þá hefði hann með undirferli spillt fyrir Geir Hallgrímssyni og svikið félaga sína.[12] Á þann veg skyldi Gunnar dæmdur. „Býsnaveturinn“ mætti engum gleymast og skyldi vera víti til varnaðar.

Samtímis var orðstír Geirs Hallgrímssonar haldið á loft. Á síðum Morgunblaðsins var hann settur á stall með öðrum foringjum flokksins í seinni tíð, „hinn pólitíski arftaki Ólafs Thors, Bjarna Benediktssonar og Jóhanns Hafsteins“. Engu hefði Geir Hallgrímsson valdið um það ósætti sem ríkti í flokknum og eftir ófarirnar í kosningunum 1978 hefði hann áttað sig á að Gunnar Thoroddsen hygðist ráðast til atlögu gegn honum, og reyndar Albert Guðmundsson sömuleiðis:

Frá þeirri stundu leit [Geir] á það sem höfuðskyldu sína að halda Sjálfstæðisflokknum saman en ekki hugsa um eigin hag. Það gerði hann með þeim glæsibrag að fela sameinaðan og samhentan Sjálfstæðisflokk í hendur nýrri kynslóð á landsfundi 1983 en hann hafði tryggt flokki sínum aðild að ríkisstjórn á ný þá um vorið. Á þessum fimm árum frá 1978 til 1983 ríkti stríðsástand innan Sjálfstæðisflokksins. Sá sem uppi stóð að lokum sem pólitískur og siðferðilegur sigurvegari í þeim átökum var Geir Hallgrímsson.[13]

***

Í raun varð Sjálfstæðisflokkurinn ekki sameinaður og samhentur árið 1983. Á landsfundi í nóvember lét Geir Hallgrímsson af formennsku í flokknum. Við tók Þorsteinn Pálsson en þá vaknaði sá vandi að formaðurinn var utan ríkisstjórnar. Þótt Þorsteinn mætti ætla að Geir léti senn af ráðherradómi varð bið á því og árið 1985 sauð nánast upp úr. Á sameiginlegum fundi þingflokks og miðstjórnar Sjálfstæðisflokksins í Stykkishólmi í lok september töldu margir ólíðandi að flokksformaðurinn gegndi ekki ráðherraembætti. Einn sagði berum orðum að Geir Hallgrímsson yrði að víkja fyrir Þorsteini, aðrir nefndu engin nöfn en tóku undir að forysta flokksins í ríkisstjórninni væri veik og eitthvað yrði til bragðs að taka. Sjálfur lýsti Þorsteinn Pálsson yfir, eins og rakið var í fundargerð, að árið 1983 hefði Geir verið valinn oddviti sjálfstæðismanna innan ríkisstjórnarinnar, „og voru ekki gerðar athugasemdir við það og það talið eðlilegt. En sé þetta komið í slíkt óefni að ekki verður lengur fram haldið verður að bregðast við því. Það verður að vera forysta í þessari ríkisstjórn og undan þeirri ábyrgð mun formaður Sjálfstæðisflokksins ekki víkjast.“[14]

Geir Hallgrímsson var ekki á fundinum og fannst hann illa svikinn. Undir það tóku vinir hans.[15] Hann lét hins vegar undan. Um miðjan október þetta ár varð Þorsteinn Pálsson fjármálaráðherra í stað Alberts Guðmundssonar sem varð iðnaðarráðherra og aðrir ráðherrar flokksins færðust einnig milli ráðuneyta. Matthías Á. Mathiesen hvarf um stundarsakir úr stjórn en í janúar 1986 tók hann við embætti utanríkisráðherra af Geir Hallgrímssyni. Geir var skipaður seðlabankastjóri í september það ár. Urðu þau stólaskipti „síðasta stóra fórn hans fyrir flokkinn“, skrifaði Davíð Oddsson.[16]

Geir fór í friði í Seðlabanka Íslands þótt sár væri. Aðrir hættu með látum. Í ársbyrjun 1987 komst skattrannsóknastjóri að þeirri niðurstöðu að þegar Albert Guðmundsson var fjármálaráðherra hefði hann svikið undan skatti. Þorsteinn Pálsson lagði að Albert að segja af sér ráðherradómi og lýsti yfir að hann yrði ekki ráðherraefni þótt hann gæti áfram leitt lista Sjálfstæðisflokksins við alþingiskosningar um vorið.[17] Seint í mars 1987 lét Albert Guðmundsson af ráðherraembætti en stofnaði um leið nýtt stjórnmálaafl, Borgaraflokkinn. Í kosningunum vann Albert einstæðan sigur; flokkur hans hlaut tæp 11% atkvæða og sjö þingsæti. Sjálfstæðismenn guldu aftur á móti afhroð, fengu aðeins 27,2% atkvæða og 18 þingmenn. Voru það verstu úrslit í sögu flokksins. Eftir þau bar Þorsteinn Pálsson ekki sitt barr á formannsstóli Sjálfstæðisflokksins.

„Albertsmálið“ skipti sköpum. Albert Guðmundsson var svipmikill stjórnmálamaður með mikið persónufylgi. Mörgum þótti hann órétti beittur. En meira kom til. Sjálfstæðismennirnir sem stofnuðu Borgaraflokkinn með Albert sögðu að hinn gamli flokkur þeirra hefði breyst til hins verra undanfarin ár. „Sjálfstæðisflokkurinn er orðinn hrímaður af kaldri ný-frjálshyggju Miltons Friedman,“ sagði Albert sjálfur og Hreggviður Jónsson, einn þeirra frambjóðenda sem náði kjöri á Alþingi, hélt því fram að eftir andlát Bjarna Benediktssonar hefði farist fyrir að viðhalda réttu jafnvægi í flokknum: „Þröngur hópur ræður öllu og flokksræðið er sívaxandi.“[18] Þótt Gunnar Thoroddsen hafi aldrei hugsað sér að stofna nýjan stjórnmálaflokk endurómaði þarna málflutningur hans enda voru margir gamlir Gunnarsmenn í stuðningsliði Borgaraflokksins. Til dæmis skipaði Sveinn Björnsson skókaupmaður heiðurssæti á lista flokksins í Reykjavík og á Vesturlandi skipaði þann sess Skarphéðinn Össurarson bóndi; hans „pólitíska hetja“ var alla tíð Gunnar Thoroddsen.[19]

Útlistun borgaraflokksmanna á þróun Sjálfstæðisflokksins verður vitaskuld að taka með nokkrum fyrirvara. Hún styrkist þó þegar hliðsjón er höfð af þeim skoðunum sem heyrðust innan úr Valhöll. Eftir hrakfarirnar í kosningunum 1987 var skipuð nefnd til að kanna ástæður þeirra, rétt eins gert hafði verið níu árum fyrr. Formaður var Friðrik Sophusson en aðrir í nefndinni voru Inga Jóna Þórðardóttir, Jón Magnússon, Magnús Gunnarsson og Víglundur Þorsteinsson. Hvert þeirra stýrði starfshópi og meginniðurstöðurnar virtust þær að síðastliðin ár hefði yfirbragð Sjálfstæðisflokksins verið „að harðna og þrengjast“, eins og lýst var í áliti þess starfshóps sem Inga Jóna Þórðardóttir stýrði. Víðsýni og umburðarlyndi vantaði og í starfshópi Magnúsar Gunnarssonar kvað við sama tón: „Á seinni árum hefur hugmyndafræðileg umræða aukist innan flokksins og krafan um skýrt afmarkaða stefnu orðið tíðari. Með aukinni kennisetningu hefur málflutningurinn orðið kaldari og meira fráhrindandi. Hugmyndafræðin er orðin að aðalatriði, ekki hvernig ná eigi markmiðunum. Það er oft hægt að ná meiri árangri með því að fara lengri leiðina.“[20] Gunnar Thoroddsen hefði tekið undir hvert orð.

Geir Hallgrímsson lést úr krabbameini í september 1990. Nokkrum mánuðum síðar urðu býsn í Sjálfstæðisflokknum. Davíð Oddsson, sem var kjörinn varaformaður flokksins á landsfundi árið 1989, tilkynnti að hann hygðist bjóða sig fram gegn Þorsteini Pálssyni. Flestum stuðningsmönnum Þorsteins fannst þessi ákvörðun forkastanleg, að spjótum væri beint að formanni sem vildi sitja áfram. Á þessari skoðun var til að mynda Pétur Kr. Hafstein, sonur Jóhanns Hafsteins og sýslumaður á Ísafirði. Harða gagnrýni á Davíð hóf Pétur með því að vitna í „Býsnavetur“ Matthíasar Johannessens, „einhverja snjöllustu grein um stjórnmál á Íslandi á síðustu árum“. Vítið frá 1980 skyldi vissulega vera til varnaðar:

Nú hefur það enn gerst að pólitískar freistingar bjóða heim nýjum býsnavetri í Sjálfstæðisflokknum og raunar íslenskri pólitík. ... Enn er þar varaformaður flokksins á ferð sem nú heitir ekki Gunnar Thoroddsen heldur Davíð Oddsson. ... Nú fær Þorsteinn Pálsson að vita að Davíð Oddsson kom ekki í stól varaformanns fyrir tveimur árum til þess að efla einingu Sjálfstæðisflokksins fyrst og fremst eða vera formanni sínum bakhjarl, eins og Ólafur Thors gat treyst um Bjarna Benediktsson og Bjarni um Jóhann Hafstein. Þannig gerast kaupin á eyrinni, þegar fallið er fyrir „þessum eilífa egóisma og afdrifaríka, en þó drepleiðinlega metnaði og sjálfsánægju“.[21]

Í formannskjöri á landsfundi Sjálfstæðisflokksins í mars 1991 bar Davíð Oddsson naumlega sigurorð af Þorsteini Pálssyni. Nokkru máli skipti að gamlir Gunnarsmenn munu frekar hafa kosið Davíð en Þorstein.[22] „Bylting er lögleg ef hún lukkast,“ hafði Jón Þorlálsson, hinn „pólitíski fóstri“ Gunnars Thoroddsens, eitt sinn sagt.[23] Fljótlega varð Davíð Oddsson óskoraður leiðtogi flokksins og sjálfstæðismenn komust margir á þá skoðun að óróa- og upplausnarskeiði, sem hófst við fráfall Bjarna Benediktssonar árið 1970, væri loksins lokið.[24]

***

Árið 2005 lést Vala Ásgeirsdóttir Thoroddsen. Síðustu árin hafði hún búið í íbúð sinni við Efstaleiti í Reykjavík og lengst af verið við góða heilsu. Hún vann fyrir kvennadeild Rauða krossins, sinnti öðrum góðgerðastörfum og naut návista við ættingja og vini. Til þess var tekið hve vel fór á með Völu og Ernu Finnsdóttur, ekkju Geirs Hallgrímssonar. Þær komu saman á mannamót og sást glögglega að langvinnar deilur Gunnars og Geirs höfðu ekki spillt vinarþeli milli þeirra.

Í eftirmælum um Völu rifjaði Davíð Oddsson upp þau átök sem hún tók þátt í við hlið manns síns, fyrst árið 1952 þegar faðir hennar var kjörinn forseti. „Sveið lengi í sárum,“ sagði Davíð um þá rimmu og ekki síður þegar Gunnar myndaði stjórn sína árið 1980, „og fór þá gegn formanni flokksins og öllum ályktunum stofnana hans.“ Gunnar hefði hins vegar talið aðra kosti fullreynda og heiður Alþingis hefði verið í húfi. Var það rétt metið? Formaður Sjálfstæðisflokksins kvað ekki upp dóm yfir Gunnari Thoroddsen en boðaði sanngjarnari umræðu þegar fram liðu stundir: „Aldarfjórðungur er frá þessum atburðum og senn kemur að því að hægt verði að fjalla um þá af ró og yfirvegun.“[25] Vonandi eru þeir dagar runnir upp.